بسیاری از داستان‌های پهلوانی ایران باستان با سبزوار ارتباطی نزدیک دارد، به طوریکه مدتها میدان مرکزی شهر به میدان «دیو سفید» معروف بود. با آکسان پلاس همراه باشید.
در دوره‌های اسلامی، ولایت «بیهق» دارای دو شهر «سبزوار» و «خسروگرد» بود. شهر «سبزوار» در حمله مغول به کلی ویران شد، اما به تدریج دوباره آباد گردید. حوادث تاریخی بی شماری در این شهر اتفاق افتاده است، از جمله در سال 737 هجری قمری این شهر پناهگاه و پایتخت سلسله «سربداران» شد. شهر سبزوار به «دارالمؤمنین» نیز معروف بوده است.
هنوز زخم ناشی از حمله مغولان به این شهر التیام نیافته بود که در زمان «شاه عباس»، بار دیگر، سبزوار زیر سم ستوران «ازبک‌ها» ویران گشت و مردم آن قتل عام شدند. پس از این واقعه، سبزوار کم‌کم رو به آبادانی گذاشت. دوره «صفویان» برای این شهر، شروع مرمت و بازسازی تاریخ گذشته بود. این شهر طی دهه‌های اخیر رونقی دوباره یافته و همچنان در حال توسعه و نوسازی است.
«بیهق» با تاریخ سبزوار گره خورده است. پس از حمله مغول به دلیل دلاوری مدافعان فدایی موسوم به «سربداران» برای مدتی به «سربداران» نیز مشهور بود. سبزوار از مهم ترین مراکز جمعیتی، دانشگاهی، فرهنگی، اسلامی و تاریخی شمال شرق ایران به شمار می‌آید و به عنوان یکی از نمادهای تاریخ و علم ایران مطرح شده است. این شهر به لحاظ موقعیت تجاری و بازرگانی دربین شهرهای استان خراسان رضوی از جایگاه ممتازی برخوردار است.
مصلی تاریخی
مصلی نام بنایی تاریخی در سبزوار است که در حاشیه شرقی شهر سبزوار واقع شده و مربوط به سده 8 هجری قمری است. این اثر در تاریخ 27 دی 1355 با شماره ثبت 1317 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و مشتمل بر چهارتاقی اصلی (فضای مرکزی) با گنبدی بر فراز آن و ایوانی بزرگ در جلوی بنا است.
مصلی تاریخی سبزوار در ابتدا، خانقاه چند تن از بزرگان سربداریه بوده و بعدها به عنوان جایگاهی برای نمازهای اعیاد بزرگ مورد استفاده قرار گرفته است. این مکان، نمازگاهی بوده است که مردم سبزوار از دیر زمان برای برگزاری نمازهای عیدین و جمعه به آنجا می‌رفته‌اند. مصلی شهر سبزوار در دوره سربداران احداث و اولین محلی است که در ایران نماز جمعه در آن بر پا شده است و اکنون به عنوان موزه نماز در ایران شناخته میشود و محل به دار آویخته شدن «شیخ خلیفه سربدار» به دست مغولان نیز است. اگر چه برخی صاحب نظران بنای مصلی را به دوره سربداران نسبت می‌دهند، اما شیوه ساختمانی آن قابل مقایسه با معماری دوران صفویه است.
بقعه امام‌زاده یحیی
بقعه امام‌زاده یحیی در تقاطع خیابان «اسرار» و «بیهق» شهر سبزوار قرار دارد و مشتمل بر فضای داخلی گنبددار، ایوان و مناره‌ها و دو فضای ارتباطی است. گنبد بقعه با کاشی‌های زیبای فیروزه‌ای رنگ پوشیده شده و نمای بنا از خیابان بیهق نیز با کاشی‌های بسیار نفیس آراسته شده است.
گویا کهن‌ترین بخش بنا گنبدخانه آن است که با پلان مربع و به صورت چهار ایوانی به سبک ویژه معماری سده هشتم و هفتم ساخته شده است. تزیینات نمای بقعه در سال 1380 هجری قمری نصب شده و فضای داخلی آن مزین به کاشی، گچ، سنگ و آینه‌کاری است. این مکان در حال حاضر به عنوان یک زیارتگاه مورد احترام و توجه بوده و مکان تاریخی گردشگری نیز به شمار می‌آید. این اثر در تاریخ 10 مهر 1380 با شماره ثبت 4036 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مسجد جامع
یکی از قدیمی‌ترین مساجد سبزوار، «مسجد جامع سبزوار» است که در دوره سربداران ساخته شده است. مسجد جامع سبزوار با مساحتی حدود چهار هزار متر مربع مشتمل بر ایوان‌های قبله، شمالی، صحن، شبستان و رواق در حاشیه جنوبی خیابان بیهق این شهر واقع است. در طرفین این قسمت، شبستان‌های با طاق ضربی بلند همزمان با بنای ایوان جنوبی ایجاد شده است.
در دالان سمت شرقی ایوان شمالی مسجد، کتیبه‌هایی به صورت سنگ نوشته از دوران صفویه با تاریخ‌های 979 و 1136 هجری قمری درباره مراعات «سکنه سبزوار» و دستوری از «شاه طهماسب صفوی» ثبت است.
از عمده تزیینات مسجد جامع سبزوار کاشی هفت رنگ و کاشی کاری خشتی است. این بنا ویژگی‌های معماری سده هشتم هجری را نشان می‌دهد. در دوره «رضا شاه» سردر این مسجد پس از پاره‌ای تغییرات در ساختار شهر و خیابان بیهق خراب شد و سپس به دست «سید محمد اشراقی» بازسازی شد.
منار مسجد
در میان روستای باستانی «خسروشیر»، «منار مسجد» قرار دارد. آنچه امروزه از این مسجد معظم بر جای مانده، جرزهای دو طرف یک ایوان به عمق 11 و عرض 6 متر است که پوشش و دیوار سمت قبله نیز فرو ریخته است.
محراب اصلی مسجد، در انتهای ایوان قرار داشته که در حال حاضر، فقط بخش تحتانی آن بر جای مانده است. در کنار بقایای شبستان شرقی در حدود 60 سال قبل، مناره‌ای آجری وجود داشت که بر بدنه آن، کتیبه‌ای به خط کوفی و تزیینات آجرکاری صلیب شکسته و گره دیده می‌شد.
علت این نامگذاری، وجود مناره مزبور است. برخی از صاحب نظران، این بنا را در ردیف آثار معماری عصر «ایلخانی» و همزمان با «مسجد جامع ورامین» تلقی می‌کنند. آثار مختصر برجای مانده از آن نیز در حد و اندازه‌های یک اثر با ارزش قلمداد شده و تحت شماره 2093 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
آتشکده خانه دیو
از بناهای معماری احتمالا دوران ساسانیان، «آتشکده خانه دیو» است. از این محل از دوران «ساسانی» تا دوره «سلجوقی» استفاده می‌شده و کاربردی آیینی داشته است. نحوه تاق زدن آتشکده سبزوار در نوع خود منحصر به فرد است که پلان آن با پلان آتشکده «تخت سلیمان» در آذربایجان قابل مقایسه است. این بنا از بناهای جالب در روستای «فشتنق» است. چارتاقی «خانه دیو» یکی دیگر از چارتاقی‌های منفرد ایران است که در کوهستان‌های دورافتاده شمال غربی سبزوار در استان خراسان و بر قله صخره‌ای سخت و صعب‌العبور جای دارد.
چارتاقی خانه دیو یکی دیگر از نمونه‌های چارتاقی‌های منفرد در ایران با شکل متقارن چهار وجهی است. این گنبد و بخش‌های وسیعی از پایه‌ها و تاق‌ها به مرور زمان تخریب شده‌اند. چهار سوی بنا به مانند دیگر چارتاقی‌های منفرد ایران، چشم‌اندازی باز و بدون هیچگونه در یا پنجره و مانعی است. ویژگی‌های کالبدی و خصوصیات معماری و سازه بنا نشان می‌دهد که هم عصر با دیگر چارتاقی‌های منفرد ایران است و قدمتی در حدود 2000 سال دارد.
آتشکده میرمظفر
آتشکده میرمظفر کهن‌ترین اثر معماری در روستای «بابا لنگر» است که با توجه به شواهد معماری مربوط به پیش از اسلام است. این آتشکده بر بالای کوهی مرتفع از رشته کوه «اثقلان» مشرف به دشت‌های اطراف آن واقع شده است. مصالح بنا از سنگ و ملات آن ساروج است. در دیوارهای این آتشکده فسیل‌هایی با قدمت 100 میلیون سال دیده میشود. این فسیل‌ها در اطراف آتشکده بسیار دیده می‌شوند. آتشکده به شکل چهار طاقی بر روی پشته‌ای سنگی با بلندی در حدود دویست متر قرار دارد و مصالح به کار رفته در آن لاشه سنگ است که با ملات گچ بر روی هم استوار شده‌اند.
خانه باغ اسکویی
خانه باغ اسکویی در فاصله 4 کیلومتری غرب شهر سبزوار و در روستای «ابارش» واقع است. مجموع مساحت این مکان ده هکتار بوده و عمارت آن در میان باغ ساخته شده است. عمارت مزبور در دو طبقه ایجاد گردیده. طبقه زیر زمین مشتمل بر هشتی، حوضخانه، آب انبار، مطبخ، بادگیرخانه و… است. طبقه اول از فضاهایی مانند تالار ستون‌دار شرقی و شمالی، تالار پذیرایی، حجره‌های نشیمن و… تشکیل شده است. از جمله عناصر تزیینی این بنا می‌توان به آجرکاری‌های نمای بنا، گچبری قسمت‌های سر ستون‌ها، حوضخانه و نقاشی بر روی گچبری‌های حوضخانه اشاره کرد. قدمت این باغ و عمارت میان آن متعلق به دوره «قاجار» و مالک آن نیز «خاندان اسکویی» است.
سایر مطالب مرتبط با سفر و گردشگری را در سایت آکسان پلاس مطالعه کنید.
