ساخت زیور آلات و یا ظروف تزئینی و نشاندن نگین بر روی آنها، از هزاران سال پیش در ایران رایج بوده است. آثاری چون جام‌ها، کاسه‌ها و زیورآلات جواهرنشان که مربوط به دورههای هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان می‌باشد گواه این امر است که هنرمندان از هزاران سال پیش در زمینه نشاندن سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی بر روی این اشیاء تبحر داشته‌اند. با آکسان پلاس همراه باشید.
همانطور که می‌دانید «مرصع» به معنی «آنچه با جواهر تزئین شده باشد»، است. هنر مرصع‌کاری عبارت است از «نشاندن جواهر بر روی ظروف، زیور آلات و اشیاء تزئینی دیگر». مواد اولیه این هنر، انواع سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی از قبیل زمرد، الماس، فیروزه، یاقوت، عقیق و یشم می‌باشد.
ابزارمرصع کاری عبارتند از:
- قلم انگلا
- قلم چنگ خواباندن
- گوار سه غلطان
- سمبه
- ماردالا
چگونگی انجام مرصع کاری
گذاشتن سنگ بر روی طلا یا نقره به چهار روش صورت می‌پذیرد:
- ریلی
- قلم خور
- کاسه ای
- چنگی
روشهای نصب سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی بر روی زیورآلات غالبا به نحوه ساخت آن زیورآلات بر می‌گردد. در واقع ابتدا سازنده زیورآلات، جای مخصوص به سنگ مورد نظر را خالی می‌گذارد و آنگاه هنرمند مرصع‌کار برای نشاندن سنگ اقدام می‌کند.
در روش ریلی، بر روی طلا یا نقره جای ریل مانندی برای نگین خالی است که پس از آنکه مرصع‌کار سنگ را در این محل جای داد، با سمبه و ضربه ابزاری همانند چکش، فلز اطراف نگین را به آن نزدیک می‌کند.
در روش قلم‌خور ، حفره‌ای مخروطی برای نگین تعبیه شده که مناسب نگین‌هایی است که تراش مخروطی یا «مارکیز» دارند. پس از جا انداختن نگین در جای مورد نظر با استفاده از قلم، مقداری از طلا یا نقره مورد نظر به سمت نگین هدایت می‌شود و در واقع روی نگین می‌خوابد.
در روش کاسه‌ای و چنگی نیز با توجه به فضای کاسه مانندی که برای نگین در نظر گرفته شده است، ابتدا نگین در جای خود قرار می‌گیرد، سپس چنگ‌هایی از طلا یا نقره دور آن را می‌گیرد (روش چنگی)، و یا با استفاده از سوهان مقداری از فلز آن زیورآلات روی سنگ خوابانده می‌شود و در این حالت نگین در جای خود ثابت می‌شود.
برای چسباندن موقتی نگین بر روی زیورآلات مورد نظر، در برخی مناطق ابتدا از کمی موم استفاده می‌کنند که هنگام کار با قلم یا سوهان، نگین از جای خود حرکت نکند و کار راحت‌تر انجام گیرد و در آخر کار با مقداری حرارت، موم ذوب می‌شود و می‌توان آن را با دستمال پاک کرد، ولی در مورد تمام سنگها نمی‌توان از این روش استفاده کرد زیرا حرارت، رنگ بعضی از سنگها را عوض می‌کند.
