همانطور که می‌دانید تربیت درست کودک، از جمله مهم‌ترین مسئولیت‌های والدین است. والدین برای تربیت صحیح به اطلاعات مفید نیاز دارند و صحبت در این باره بسیار قابل احترام است. آیا می‌دانید در چه شرایطی باید کودک را تنبیه یا تشویق کنید تا تاثیرپذیری بالایی داشته باشد؟! با بخش تربیت کودک سایت آکسان پلاس همراه باشید.
پیرمردی کنار مدرسه پسرانه زندگی می‌کرد. پسربچه‌ها بعد از تعطیل شدن از مدرسه به کوچه می‌ریختند و قوطی‌های نوشابه را با لگد به در و دیوار می‌کوبیدند و از سر و صدای ایجاد شده لذت می‌بردند. پیرمرد که از این سر و صدا به تنگ آمده بود، چاره‌ای اندیشید. بیرون آمد و به پسربچه‌ها گفت: از این کار شما خوشم می‌آید. از فردا برای این کار به شما 10 دلار خواهم داد. پسربچه‌ها خوشحال از پولی که قرار است بگیرند، از فردای آن روز بیشتر قوطی‌ها را شوت می‌کردند، اما پیرمرد به مرور زمان، عایدی این کودکان را کم کرد تا اینکه روزی تنها به آنها یک دلار داد و پسربچه‌ها که یک دلاری به چشمشان ناچیز بود، دیگر حاضر نشدند به خاطر این مبلغ کم، کاری را بکنند که قبلا بدون هیچ تشویقی از آن لذت می‌بردند.
تشویق می‌تواند گاهی قاتل اشتیاق آدم‌ها باشد. روان‌شناسان توصیه می‌کنند از تشویق بجا و در حد مشخص استفاده کنید و در برخی شرایط اجازه بدهید کودک از کاری که می‌کند لذت ببرد.
تشویق در هر شرایطی و به هر شکلی توصیه نمی‌شود. با توجه به سن کودک، روش رفتاری انتخابی باید تغییر کند و درجه تشویق هم بسته به نوع رفتاری که می‌خواهیم در کودک شکل بگیرد، متفاوت است. تشویق‌های بزرگ برای کارهای کوچک در نهایت تبدیل به باج می‌شوند و کودک کار را فقط برای گرفتن جایزه آن هم برای مدت محدودی تا رسیدن به خواسته خود انجام خواهد داد که اصلا مناسب نیست.
هرچقدر سن کودک کم‌تر باشد، به روش‌های رفتاری مثل تشویق بهتر جواب می‌دهند. وقتی سن کودک بالاتر می‌رود، استفاده از روش‌های مثبت و تشویقی کارایی خود را از دست می‌دهد و زمانی می‌رسد که دیگر این نوع روش‌ها پاسخگوی انتظار والدین نیست. تشویق بیشترین کارایی را در سنین قبل از دبستان دارد و از 9 سالگی به بعد، این روش‌ها کارکرد کمتری دارند. از این سن به بعد در مورد علت رفتارها می‌توان با کودک صحبت کرد. کودکان در این سن منطقی‌تر هستند و باید بیشتر با صحبت، آنها را متقاعد کرد.
به طور کلی تشویق روی بچه‌های آرام، بهتر اثر می‌کند تا بچه‌های بدقلق. کودکان بدقلق انعطاف‌پذیری کمتری دارند و شکل‌دهی رفتارشان با تشویق و تنبیه سخت است. شاید برای بردن کودک انعطاف‌پذیر به بیرون از خانه، چندین بار نیاز به تشویق داشته باشید و بعد از مدتی تجارب لذت‌بخشی که از بودن در خارج از خانه داشته، میل به بیرون رفتن را در او افزایش دهد اما در یک کودک بدقلق همیشه باید تشویق وجود داشته باشد.
یکی از کارکردهای اصلی تشویق، تثبیت رفتار است. قصد ما شکل دادن رفتار و گرفتن عملکردی است که از کودک انتظار داریم مثل مسواک زدن. این کارها شاید لذت بخش نباشد اما با روش‌های تشویقی قصد داریم مسئولیت‌پذیری را در کودک بالا ببریم. برخی افراد معتقد هستند برای کارهایی که به نحوی وظیفه کودک است، نباید از تشویق و تنبیه استفاده کنیم! رفتارهایی مثل مرتب کردن اتاق، مسواک زدن، غذا خوردن، دستشویی رفتن و خود را تمیز کردن، وظایف عمومی است و اگر تشویق خیلی بزرگ باشد کودک فکر می‌کند این وظیفه‌ای خارج از معمول است که به خاطر آن باید جایزه بگیرد. توصیه می‌کنیم در هفته‌های نخست که می‌خواهیم این رفتار در کودک تثبیت شود، از مشوق‌های کوچک مثل برچسب استفاده کنید و به مرور با نهادینه شدن رفتار، آن را کنار بگذارید تا کودک آن را عادی انجام دهد.
در واقع مشوق‌ها به صورت کلامی و غیرکلامی هستند. غیرکلامی مثل نگاه محبت‌آمیز والدین و مربیان، لبخند و توجه خاص به کودک. تشویق کلامی نیز به شکل جملاتی مثل آفرین، به تو افتخار می کنم و... است. در کنار مشوق‌های کلامی و غیرکلامی مشوق‌هایی هستند که جنبه مادی دارند. برچسب، رفتن به تئاتر و سینما و شهربازی یا خرید خوراکی و اسباب بازی و... .
مشوق‌های برچسبی بسیار خوب است. برای استفاده از برچسب باید برای یک رفتار کودک مثلا مسواک زدن، جدولی تهیه کرد و در مورد آن به کودک توضیح داد. اگر کودک رفتار مناسب را انجام داد، برچسب را دریافت کند. بعد از مدتی برحسب تعداد برچسب، می‌توان برای کودک مشوق مادی در نظر گرفت. البته برای اینکه کودک به این کار عادت نکند، بعد از اینکه والدین و مربیان متوجه شدند رفتار در حال تثبیت شدن است، باید فاصله دادن برچسب و مشوق‌های مادی بیشتر و بعد کم‌‌کم قطع شود.
برای ترویج کتاب‌خوانی، مشوق می‌تواند کتاب باشد و باید بلافاصله آن را برای کودک خواند. استفاده از چیزهای کوچک بهتر است. خوب است برای کودک بین 2 مشوق حق انتخاب بگذاریم. این کار به تثبیت رفتار بهتر کودک کمک می‌کند. مشوق می‌تواند به شکل بردن کودک به تئاتر یا سینما باشد. مشوق‌های گران‌قیمت به مرور جنبه باج‌دهی پیدا می‌کنند.
تشویق و تنبیه فرزندان و آداب آن
- خود کودک را مورد قضاوت قرار ندهید و به رفتار او بازخورد دهید.
- اول به کودک تذکر داده می‌شود و درصورتی که رفتار مخرب را تکرار کرد، اقدام به تقویت منفی یا تنبیه کنید.
- کودک باید از مدت زمانی که تنبیه یا محرومیت یا تقویت منفی در مورد او اعمال می‌شود آگاه شود.
- هنگام صحبت کردن با کودک، به چشمان او توجه کنید و مقابل او بنشینید و عوامل مزاحم مانند صدای تلویزیون یا موبایل را قطع کنید.
- در مکانی خصوصی با کودک خود سخن بگویید و به او در مقابل جمع تذکر ندهید یا در حضور جمع، او را سرزنش نکنید.
- از خود کودک بخواهید برای کار خطایی که انجام داده است، مجازات تعیین کند.
- لازم است نظر پدر و مادر در مورد نحوه تشویق و تنبیه همسو باشد.
- از کلمات پیچیده استفاده نکنید و ساده و خلاصه توضیح دهید.
- اجازه دهید کودک از خودش دفاع کند.
- کودک را مورد ضرب و شتم بدنی قرار ندهید و از تنبیه بدنی اجتناب کنید.
- اگر فرزند شما دچار علائم جسمانی و روان‌شناختی ناشی از اضطراب و ترس شدید است، لازم است مداخلات روانپزشکی و روان‌شناختی در مورد او صورت گیرد و حتی در صورت لزوم از دارو درمانی همراه با رفتاردرمانی، روان‌درمانی و بازی‌درمانی استفاده شود.
سایر مطالب مرتبط تربیت کودک را در بخش کودک سایت آکسان پلاس مطالعه کنید.
